0-ден 6 айға дейін:
- Балаңызды жақын ұстаңыз және онымен сөйлескен кезде оған қараңыз. Сәбилер бет-әлпетті жақсы көреді және сіз сөйлескен кезде сізді бақылап, жауап береді.
- Нәрестені тамақтандыру, подгузник ауыстыру және шомылу кезінде не істеп жатқаныңыз туралы сөйлесіңіз.
- Балаңызға ән айтыңыз – бұл оның тіл ырғағына бейімделуіне көмектеседі. Балаңыздың оған қайтаратын дыбыстарды қайталаңыз – бұл нәрестеңізге тыңдау және әңгімені кезекпен орындау туралы сабақ береді.
- Ән дауысымен сөйлеңіз – бұл нәрестенің назарын аударуға көмектеседі.
- Түрлі тілдерге деген бейімділік нәресте өмірінің алғаш айларында қалыптасады. Сондықтан балаңыз шетел тілін жақсы меңгерсін десеңіз, баламен сол тілде сөйлеуді алғашқы күндерінен бастаңыз.
- Кейде перзентханада нәрестеге аудиологиялық скрининг әр түрлі себептерге байланысты өткізуді ұмыту мүмкін. Сондықтан аудиологиялық скрининг сәбиіңіз не өткізгеніне көз жеткізіңіз. Бұл маңызды, себебі кейбір есту ақаулары тек дер кезінде анықталған жағдайда емдеп шығуға болады.
6 айдан 12 айға дейін:
- Сіз көре алатын нәрселерді атаңыз және көрсетіңіз, мысалы, «Қара, мысық». Бұл нәрестеңізге сөздерді үйренуге көмектеседі және уақыт өте келе ол сіздің артыңыздан қайталай бастайды.
- Балаңыз есейген сайын, «Жасыл, қызыл, үлкен, кішкентай» сияқты қосымша мәліметтерді қосыңыз.
- Нәрестемен бірге кітаптарды қарауды бастаңыз – мәтінді әлі оқудың қажеті жоқ, тек суретте көре алатын нәрселер туралы сөйлесіңіз.
- Соска-пустышканы ұйқы уақыты келгенде ғана беріңіз Ауызда соска тұрғанда сөйлесуді үйрену қиын. 12 айға дейін пустышка пайдалануды толығымен тоқтатуды мақсат етіңіз.
- «Ку-кууу» және «По кочкам» сияқты ойындарды ойнаңыз. Бұл сіздің нәрестеңізге кезектесу, назар аудару және тыңдау сияқты маңызды дағдыларды үйретеді.
12 айдан 18 айға дейін:
- Балаңыз бір сөзді айтқысы келсе, бірақ қате айтса, сөзді дұрыс айтуын айтып беріңіз. Мысалы, егер олар мысықты көрсетіп, «Сық» десе. «Бұл мысық» деп жауап беру керек. Сөзді қателескені үшін оларды сынамаңыз.
- Балаңыздың сөздік қорын молайтыңыз, мысалы: «Алма немесе банан дегің келе ме?».
- Шу шығаратын ойыншықтар мен кітаптар балаңыздың есту қабілетіне көмектеседі. Балаңыз өсіп келе жатқанда балалар рифмдері мен әндерді әрекеттермен бірге айтудан рахат алыңыз. Әрекеттерді орындау балаға сөздерді есте сақтауға көмектеседі.
18 айдан 24 айға дейін:
- Сөздерді қайталаңыз, мысалы: «Аяқ киім қайда?», «Бүгін көк көйлек киеміз бе?». және «Бас киім киейік». Қайталау балаға сөздерді есте сақтауға көмектеседі.
- Қарапайым нұсқауларды қолданыңыз – сіздің балаңыз осы жаста «Футболка ал» немесе «Есікті жап» сияқты кейбір нұсқауларды түсінеді. Нұсқауларды қысқа және қарапайым сақтау балаңызға түсінуге көмектеседі.
- «Сенің … қайда» деп сұрап көріңіз – балаңыздан құлағын, мұрнын, аяғын және т.б. көрсетуін сұраңыз.
- Балаңыздың күнделікті теледидар уақытын 24 айдан кіші балалар үшін 30 минуттан аспайтын етіп шектеңіз. Сөйлеуді үйрену үшін ойын және әңгімені тыңдау одан әлдеқайда нәтижелі.
2 жылдан 3 жылға дейін:
- Балаға сөйлем құрастыруға көмектесіңіз – сіздің балаңыз шамамен 2 жасында қарапайым сөйлемдерді біріктіре бастайды. Бірнеше сөзден ұзақ сөйлемдерді пайдаланып жауап беруге тырысыңыз. Мысалы, егер олар «шалбарымды шешші» десе, «иә, шалбарынды шешіп жатырмыз» деп жауап беріңіз.
- Сөйлемнің басында оның атын айту арқылы балаңыздың назарын аударыңыз. Егер сіз сұрақ қойсаңыз, оларға жауап беру үшін көбірек уақыт беріңіз.
- Балаға топтастыратын сөздер туралы үйретіңіз – мысалы, сіз оларға допты, машинені және сылдырмашты көрсетіп, содан кейін «ойыншық» сөзін айта аласыз.
- Мағынасы бар дыбыстарды (мағынасы бар дыбыстар) қолдана бастаңыз, мысалы, кездейсоқ бірдеңені түсіріп алған кезде «уф» немесе «у-у» деп айту немесе оларға мысықтың суретін көрсеткенде «мияу» деп айту.
- Теледидар мен радионы өшіріңіз – фондық шу балаңызға сізді тыңдауды қиындатады.
- Бір нәрсемен айналысқанда сөйлеп тұрыңыз – бұл жастағы балалар көмектескенді жақсы көреді. Сауда, тамақ әзірлеу және тазалау сияқты үй шаруаларын бірге атқарған кезде не істеп жатқаныңыз туралы сөйлесіңіз.
Балаңызда сөйлеу немесе тіл мәселесі болуы мүмкін деп күдіктенсеңіз?
Балаңыздың сөйлеуі немесе тілін дамыту туралы алаңдасаңыз, дәрігермен немесе денсаулық сақтау қызметкерімен сөйлесіңіз. Қажет болса, олар сіздің балаңызды жергілікті логопедиялық немесе ЛОР бөлімшеге жібереді.
Екі тілде сөйлейтін жанұяда өсетін балалар
Бірнеше тілде сөйлейтін отбасы жағдайында көптеген балалар өседі. Бұл жағдай балалардың оқудағы артықшылығы болуы мүмкін. Басқа тілді білу олардың ағылшын тілін дамытуға көмектеседі.
Ең бастысы, балаңызбен сізге ыңғайлы тілде сөйлесіңіз. Бұл бір ата-ана бір тілді, ал екіншісі басқа тілді қолдану жағдайына әкелуі мүмкін. Бірақ балалар бұған өте жақсы бейімделеді.
